Over weinig periodes in de geschiedenis is zo veel geschreven als over de Tweede Wereldoorlog. Gaan de boeken die dit jaar verschijnen nog altijd over verzetshelden, onderduikers en NSB-kinderen? Vaak wel, maar de toon verandert. Voor tijdschrift Lezen zette ik eerder dit jaar zes opvallende titels op een rij.
Het is moeilijk voor te stellen dat er nog iemand rondloopt die van de Tweede Wereldoorlog helemaal niets weet. Daar hebben horden jeugdboekenschrijvers wel voor gezorgd. Hoorden we in het begin vooral heldenverhalen, sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw was er veel aandacht voor leren van wat we toen verkeerd hebben gedaan. Sindsdien hebben we ons verplaatst in zo’n beetje ieder perspectief dat op de oorlogsjaren denkbaar is. Toch zijn er wel nieuwe trends en ontwikkelingen. Zo is het aanbod aan goede oorlogsnon-fictie voor kinderen opvallend. Alle onderstaande boeken hebben een bijzondere relatie met de werkelijkheid en weten wat nieuws te vertellen over een tijd waar alles over verteld lijkt.
![]()
1. Mijn vriend Hitler, Piet De Loof, Abimo, 16+
Mag je Hitler als mens laten zien? Jeugdboekenschrijver Piet De Loof vindt van wel. In Mijn vriend Hitler vertelt hij hoe August Kubizek in zijn tienerjaren met de latere dictator bevriend raakt tijdens een Wagner-opera, waar ze hun zinnen op dezelfde staanplek hebben gezet. Ze delen een grote liefde voor muziek. August wil dirigent worden, Adolf schilder. Als ze samen naar Wenen gaan, wordt August meteen aangenomen op het conservatorium en Adolf tot twee keer toe afgewezen. In het kleine huurappartement, dat Adolf geregeld heeft, wordt de spanning steeds moeilijker te verdragen. Mijn vriend Hitler, onder meer gebaseerd op een boek dat Kubizek later over zijn vriend schreef, heeft wat last van dweepzucht maar geeft een indringend tijdsbeeld en sleept vanaf het begin af aan mee. Ik gaf Mijn vriend Hitler vier sterren in de Volkskrant.
![]()
2. Verhalen uit Verzetsmuseum Junior, Karen Tessel e.a., 8+
Echter gebeurd kan niet. De kinderen in het dit boek hebben de oorlog zelf meegemaakt. Henk als gewone jongen, Eva als Joods meisje, Jan als zoon van een verzetsdominee en een Nelly bij de Jeugdstorm. Doordat de hoofdstukken steeds op dezelfde manier zijn opgebouwd, kun je hun oorlogservaringen vergelijken. Vooral indrukwekkend is de moed van NSB-dochter Nelly, die nog steeds niet vindt dat ze iets verkeerd gedaan heeft. Henk beleeft jongensavonturen en vertelt een paar leuke Duitsermoppen. Het concentratiekampverhaal van Eva krijgt diepgang met persoonlijke details en de schilderijen die haar vader en haar broer tijdens het onderduiken hebben gemaakt. Verzetsheld Jan komt verrassend genoeg minder sympathiek over: hij heeft de meeste goede raad van iedereen voor kinderen van nu. Dit vorig jaar in eigen beheer van het museum uitgeven prachtige non-fictieboek over wat oorlog met kinderen doet, verdient bredere verspreiding.
![]()
3. Elke dag een druppel gif, Wilma Geldof, Moon/The House of Books, 14+
Elke dag een druppel gif gaat ook over een NSB-kind, maar heeft een origineel perspectief. De negentienjarige Maarten krijgt een paar jaar na de oorlog een vriendin met een uitgesproken mening over goed en fout in de oorlog en ontdekt dat hij niet langer kan zwijgen over zijn eigen geschiedenis. Wat het voor hem lastig maakt is dat juist de tijd dat hij op de Reichsschule in Valkenburg zat zo gelukkig was. Na jaren gepest te zijn, geniet hij daar van de kameraadschap, het sporten en de vele muziek. De rest van de wereld lijkt er ver weg. De school, die raszuivere kinderen wilde opvoeden tot ideale nazi’s heeft echt bestaan en was onderwerp van een uitzending van Andere Tijden.
![]()
4. Valavond, Marita de Sterck, Querido, 16+
Niemand anders dan Marita de Sterck kan geschiedenisverhalen zo warm maken dat je er opgewonden van raakt. In de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog wordt de zestienjarige boerenweesdochter Jeanne verliefd op bakker Stan die weer dingt om de gunsten van Marieke. Een en ander speelt zich af in Mariaburg, op de baan tussen Antwerpen en Bergen op Zoom, waar de Antwerpse prostitutie naartoe verhuist als die in de binnenstad verboden wordt. Marita de Sterck tekende de verhalen op uit de monden van hoogbejaarde bewoners van de wijk en bewerkte ze. Valavond is een meerstemmige roman over een broeierige buurt waar als de avond valt en de burgers gaan eten, het leven pas echt begint. Tussendoor is het ook nog oorlog.
![]()
5. Een aap op de wc, Joukje Akveld en Martijn van der Linden, Van Hoogland & Klaveren, 8+
Tijdens de bombardementen van mei 1940 vinden een kleine duizend Rotterdammers de dood en raken er tachtig keer meer dakloos. Maar er waren ook slachtoffers waar veel minder over bekend is: de dieren van de Rotterdamsche Diergaarde. Gelegen vlakbij station Delftse Poort, het latere Rotterdam Centraal, werd de dierentuin meerdere malen geraakt door bommen. Wat moet je een leeuw als er geen eten meer is en ook geen hok? En hoe liep het af met de zwarte neushoorn Kali, de beren Hans en Grietje en de hele familie chimpansees? Journaliste en kinderboekenschrijfster Joukje Akveld zocht uit hoe de directeur, de oppassers en de dieren de oorlog doorkwamen en schreef er dit originele oorlogsboek over: Een aap op de wc. Met prachtige platen van Martijn van der Linden. Ik gaf Een aap op de wc vier sterren in de Volkskrant.
![]()
6. De bevrijding van het Stedelijk, K. Schippers en Daan Remmerts de Vries, Querido, 6+
Dichter K. Schippers (1936) bezoekt kort na de bevrijding als achtjarige jongen voor het eerst het Stedelijk Museum. Er staan dan nog bunkers op het museumplein en binnen wordt druk gewerkt aan nieuwe tentoonstellingen. Het Stedelijk is de hele oorlog gewoon open geweest en heeft daartoe moeten samenwerken met de Kultuurkamer, maar ook subtiel verzet pleegde door tentoonstellingen met niet gelijkgeschakelde schilders op de achtergrond. Of een modetentoonstelling met ‘moffen’ op de aankondigingsposter. Mooi zijn de persoonlijke noten. K. Schippers vertelt hoe zijn moeder na de hongerwinter musseneieren bakt. Dat levert ongetwijfeld een van de mooiste tekeningen uit het oeuvre van Daan Remmerts de Vries op: een pan met vier piepkleine spiegeleitjes. Je krijgt er honger van.
Het is moeilijk voor te stellen dat er nog iemand rondloopt die van de Tweede Wereldoorlog helemaal niets weet. Daar hebben horden jeugdboekenschrijvers wel voor gezorgd. Hoorden we in het begin vooral heldenverhalen, sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw was er veel aandacht voor leren van wat we toen verkeerd hebben gedaan. Sindsdien hebben we ons verplaatst in zo’n beetje ieder perspectief dat op de oorlogsjaren denkbaar is. Toch zijn er wel nieuwe trends en ontwikkelingen. Zo is het aanbod aan goede oorlogsnon-fictie voor kinderen opvallend. Alle onderstaande boeken hebben een bijzondere relatie met de werkelijkheid en weten wat nieuws te vertellen over een tijd waar alles over verteld lijkt.
Mag je Hitler als mens laten zien? Jeugdboekenschrijver Piet De Loof vindt van wel. In Mijn vriend Hitler vertelt hij hoe August Kubizek in zijn tienerjaren met de latere dictator bevriend raakt tijdens een Wagner-opera, waar ze hun zinnen op dezelfde staanplek hebben gezet. Ze delen een grote liefde voor muziek. August wil dirigent worden, Adolf schilder. Als ze samen naar Wenen gaan, wordt August meteen aangenomen op het conservatorium en Adolf tot twee keer toe afgewezen. In het kleine huurappartement, dat Adolf geregeld heeft, wordt de spanning steeds moeilijker te verdragen. Mijn vriend Hitler, onder meer gebaseerd op een boek dat Kubizek later over zijn vriend schreef, heeft wat last van dweepzucht maar geeft een indringend tijdsbeeld en sleept vanaf het begin af aan mee. Ik gaf Mijn vriend Hitler vier sterren in de Volkskrant.
Echter gebeurd kan niet. De kinderen in het dit boek hebben de oorlog zelf meegemaakt. Henk als gewone jongen, Eva als Joods meisje, Jan als zoon van een verzetsdominee en een Nelly bij de Jeugdstorm. Doordat de hoofdstukken steeds op dezelfde manier zijn opgebouwd, kun je hun oorlogservaringen vergelijken. Vooral indrukwekkend is de moed van NSB-dochter Nelly, die nog steeds niet vindt dat ze iets verkeerd gedaan heeft. Henk beleeft jongensavonturen en vertelt een paar leuke Duitsermoppen. Het concentratiekampverhaal van Eva krijgt diepgang met persoonlijke details en de schilderijen die haar vader en haar broer tijdens het onderduiken hebben gemaakt. Verzetsheld Jan komt verrassend genoeg minder sympathiek over: hij heeft de meeste goede raad van iedereen voor kinderen van nu. Dit vorig jaar in eigen beheer van het museum uitgeven prachtige non-fictieboek over wat oorlog met kinderen doet, verdient bredere verspreiding.
Elke dag een druppel gif gaat ook over een NSB-kind, maar heeft een origineel perspectief. De negentienjarige Maarten krijgt een paar jaar na de oorlog een vriendin met een uitgesproken mening over goed en fout in de oorlog en ontdekt dat hij niet langer kan zwijgen over zijn eigen geschiedenis. Wat het voor hem lastig maakt is dat juist de tijd dat hij op de Reichsschule in Valkenburg zat zo gelukkig was. Na jaren gepest te zijn, geniet hij daar van de kameraadschap, het sporten en de vele muziek. De rest van de wereld lijkt er ver weg. De school, die raszuivere kinderen wilde opvoeden tot ideale nazi’s heeft echt bestaan en was onderwerp van een uitzending van Andere Tijden.
Niemand anders dan Marita de Sterck kan geschiedenisverhalen zo warm maken dat je er opgewonden van raakt. In de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog wordt de zestienjarige boerenweesdochter Jeanne verliefd op bakker Stan die weer dingt om de gunsten van Marieke. Een en ander speelt zich af in Mariaburg, op de baan tussen Antwerpen en Bergen op Zoom, waar de Antwerpse prostitutie naartoe verhuist als die in de binnenstad verboden wordt. Marita de Sterck tekende de verhalen op uit de monden van hoogbejaarde bewoners van de wijk en bewerkte ze. Valavond is een meerstemmige roman over een broeierige buurt waar als de avond valt en de burgers gaan eten, het leven pas echt begint. Tussendoor is het ook nog oorlog.
Tijdens de bombardementen van mei 1940 vinden een kleine duizend Rotterdammers de dood en raken er tachtig keer meer dakloos. Maar er waren ook slachtoffers waar veel minder over bekend is: de dieren van de Rotterdamsche Diergaarde. Gelegen vlakbij station Delftse Poort, het latere Rotterdam Centraal, werd de dierentuin meerdere malen geraakt door bommen. Wat moet je een leeuw als er geen eten meer is en ook geen hok? En hoe liep het af met de zwarte neushoorn Kali, de beren Hans en Grietje en de hele familie chimpansees? Journaliste en kinderboekenschrijfster Joukje Akveld zocht uit hoe de directeur, de oppassers en de dieren de oorlog doorkwamen en schreef er dit originele oorlogsboek over: Een aap op de wc. Met prachtige platen van Martijn van der Linden. Ik gaf Een aap op de wc vier sterren in de Volkskrant.
Dichter K. Schippers (1936) bezoekt kort na de bevrijding als achtjarige jongen voor het eerst het Stedelijk Museum. Er staan dan nog bunkers op het museumplein en binnen wordt druk gewerkt aan nieuwe tentoonstellingen. Het Stedelijk is de hele oorlog gewoon open geweest en heeft daartoe moeten samenwerken met de Kultuurkamer, maar ook subtiel verzet pleegde door tentoonstellingen met niet gelijkgeschakelde schilders op de achtergrond. Of een modetentoonstelling met ‘moffen’ op de aankondigingsposter. Mooi zijn de persoonlijke noten. K. Schippers vertelt hoe zijn moeder na de hongerwinter musseneieren bakt. Dat levert ongetwijfeld een van de mooiste tekeningen uit het oeuvre van Daan Remmerts de Vries op: een pan met vier piepkleine spiegeleitjes. Je krijgt er honger van.